Wat is dé kritische succesfactor bij een incidentonderzoek?

Er is één kritische succesfactor die bij onderzoek naar een incident het echte verschil maakt: de beantwoording van de zogenaamde 'waartoe' vraag bij het formuleren van de opdracht.

Nou wil het, als je een willekeurig onderzoeksrapport bekijkt, dat het zelden duidelijk is waartoe een onderzoek heeft gediend. Check dat maar eens. Rapporten van integriteitonderzoeken voor overheden, bijvoorbeeld als het gaat om kwesties rond een burgemeester of wethouder, zijn veelal via internet in te zien. Meestal wordt er een probleem geschetst en staat er welke vragen moeten worden beantwoord of wat er aan onderzoekhandelingen dient te gebeuren, maar niet wat de opdrachtgever beoogt te doen met de uitkomsten. Het is dan lastig te beoordelen of het rapport de kwaliteit heeft die werd beoogd; is het dan eigenlijk wel bruikbaar? En dat laatste is natuurlijk het echte doel.

De Cheshire Cat in Alice's in Wonderland wist het al: je kunt niet verdwalen als je niet weet waar je naar toe gaat. Veel onderzoekers lijken er daarom voor te kiezen dat doel niet te noemen of wellicht niet eens naar te vragen. En dat is jammer.

Stel, een klant, een overheid, heeft een probleem en heeft als probleemstelling een aantal onderzoeksvragen geformuleerd. Een voorbeeld:

• Probleem: een raadsfractie beschuldigt een wethouder van bovenmatig declareren.
• Probleemstelling: de wethouder heeft mogelijk meer gedeclareerd dan het toepasselijke reglement toestaat.
• Vraagstelling: hoeveel en waartoe heeft de wethouder sinds zijn aantreden gedeclareerd en hoe verhoudt zich dat ten opzichte van het declaratiereglement?
• Doelstelling: beantwoord de vragen op basis van onderzoek naar declaraties van de wethouder.

Dit lijkt een prima onderzoeksopdracht, maar de vraag die vooraf gesteld en beantwoord had moet worden is: 'Wat gaat de opdrachtgever doen met antwoorden op zijn vragen?' Die vraag is essentieel omdat dan pas het (wettelijke) kader en de context blijkt en derhalve de normering van het onderzoek waarbinnen een mogelijke onrechtmatige daad kan worden beoordeeld.

De onderzoeksnorm gaat namelijk verder dan een reglement en enkel het handelen van de wethouder. Daarom moet in een intakegesprek worden onderzocht wat bij verschillende uitkomsten de opdrachtgever voornemens is te gaan doen: ontslag, verhaal instellen, strafrechtelijke aangifte of bijvoorbeeld een tuchtprocedure?

Waar iedere autoverkoper zal vragen waartoe u de nieuw aan te schaffen auto wenst te gaan gebruiken, vergeet de onderzoeker dat dikwijls. U zou anders zomaar met schitterende Tesla kunnen eindigen, die helaas uw caravan niet kan trekken. Daarom altijd eerst de' waartoe' vraag beantwoorden.