Integriteit lijkt een zacht thema, maar heeft harde gevolgen. “We besteden eindeloos veel tijd aan de financiële rapportage, maar veel minder aan gedrag. Terwijl dát vaak bepaalt of iets ontspoort”, zegt Maarten. Ariën voegt daaraan toe: “Het laagste niveau is je houden aan de wet. Het hoogste is handelen volgens maatschappelijk breed gedragen normen en waarden.”
De bestuurders zijn primair verantwoordelijk voor het beheersen van frauderisico’s en het tijdig signaleren en onderzoeken van mogelijke fraude. De accountant toetst de jaarrekening en brengt frauderisico’s in bij de rvc. Commissarissen zijn de constante factor in het toezicht: zij zien meerdere dossiers, besluiten en signalen door het jaar heen voorbijkomen en moeten het gesprek over integriteit blijven agenderen.
Maarten Vermeulen vervult, naast zijn baan als directeur in de vastgoedsector, meerdere commissariaten bij organisaties met een maatschappelijk karakter. Hij ziet dat accountants soms voorzichtig zijn om fraude op de agenda te zetten. Ariën weerspreekt dat: “Accountants wíllen dit gesprek voeren, maar in de praktijk kijken accountant en rvc soms naar elkaar. Wat mij betreft mogen commissarissen meer initiatief nemen: stel gerichte vragen, geef opdrachten, vraag extra aandacht voor betalingen, schattingsposten of kwetsbare processen. Dan wordt het gesprek concreet.”
Uit het recente Commissarissen Benchmarkonderzoek van Board in Balance blijkt dat integriteit een belangrijk onderwerp moet zijn voor commissarissen'. Tegelijkertijd geven veel respondenten aan dat integriteit in de praktijk vaak impliciet wordt verondersteld en niet structureel als thema wordt besproken. “Dat verbaast me niet”, zegt Maarten. “We praten veel over cijfers, maar gedrag is lastiger meetbaar.” Volgens hem start het bewaken van integriteit en cultuur bij je persoonlijke morele kompas. “Integriteit is iets wat je moet voelen, niet alleen opschrijven. Het gaat om bewustzijn, voorbeeldgedrag en eerlijkheid over wat goed of fout voelt. In de grijze gebieden moet je het gesprek voeren, juist waar regels ophouden. Je vormt je integriteitsbesef vroeg. Trainingen veranderen je karakter niet, maar maken je wel bewuster van grenzen en verwachtingen.”
Voor Ariën is een moreel kompas belangrijk, maar niet genoeg. “Iedereen kan onder druk anders handelen. Zonder duidelijke afspraken, toets momenten en een open cultuur verwatert het. Integriteit vraagt niet alleen om houding, maar ook om structuur. Een goed beleid is de basis voor het bewaken van de werkcultuur.”
Als partner bij Grant Thornton begeleidt Ariën organisaties bij het versterken van governance, integriteit en fraudepreventie. Vanuit zijn forensische achtergrond ziet hij hoe kleine signalen kunnen ontsporen: “Een betaling buiten de standaardroute, een uitzonderlijke declaratie waar niemand op doorvraagt. Totdat er iets misgaat en blijkt dat beleid onbekend of onduidelijk was. Alerter zijn in een eerder stadium had veel kunnen schelen.”
Uit het benchmarkonderzoek blijkt dat in vijf van de acht onderzochte sectoren commissarissen aangeven dat de organisatie waar zij toezicht op houden nog niet beschikt over een eigen frauderisicoanalyse, of dat de bestaande analyse beter moet. Daarmee geven zij impliciet aan dat er nog onvoldoende zicht is op hoe fraude wordt voorkomen of onderzocht. Ariën: “Spreek daarom af hoe je signalen oppakt en leg vast wie wanneer handelt. Dan voorkom je improvisatie in een crisissituatie.”
Zowel Ariën als Maarten ziet de rvc als spil in het waarborgen van integriteit: niet alleen reactief, maar doorlopend in gesprek met bestuur, accountant en elkaar. “Fraudepreventie hoort net zo vanzelfsprekend te zijn als strategie of financiën,” zegt Ariën. Maarten wijst tegelijk op de normverschuiving die sluipenderwijs kan ontstaan: “Kleine uitzonderingen, zoals een leverancier die even wordt ontzien of een bonus net buiten beleid, laten de norm langzaam opschuiven. Juist dan moet je scherp zijn.”
De sleutel is openheid: niet wachten tot iets uit de hand loopt, maar signalen vroegtijdig delen en bespreken. Zo bouw je vertrouwen op en voorkom je dat commissarissen, bestuur en accountant tegenover elkaar komen te staan.
Na incidenten is de aandacht voor integriteit vaak groot, daarna zakt het weg. Het is tijdelijk en verdwijnt even snel als dat het incident opkwam. En dat zou anders moeten, aldus Maarten: “Integriteit moet structureel verankerd worden, niet alleen oplaaien na een casus”. Ariën wijst op landen waar bestuurders aansprakelijk kunnen worden gesteld als zij te weinig doen aan anticorruptie-maatregelen. “Dat werkt. In Nederland is dat (nog) niet zo concreet, maar raden kunnen zelf al verder gaan dan de norm. Leg vast wat je minimaal geregeld wilt hebben, toets jaarlijks of dat nog klopt. Je kunt ook in Nederland als bestuurder op grond van nalatigheid aansprakelijk worden gesteld. ”
Ook binnen raden zelf kan gemakzucht toeslaan. “Een raad van commissarissen heeft een eigen cultuur”, zegt Ariën. “Daar kunnen groepsdenken en blinde vlekken ontstaan. Commissarissen moeten elkaar durven vragen: zijn wij zelf nog scherp genoeg?”
Voor Maarten en Ariën komt het uiteindelijk neer op houding, durf en consistentie. Integriteit is doen wat juist is, ook als niemand kijkt, en blijven doorvragen als iets schuurt. Onafhankelijk toezicht betekent soms dat je alleen staat, maar juist die bereidheid maakt toezicht geloofwaardig. Integriteit is daarmee geen bijzaak, maar het fundament onder goed bestuur.
Grant Thornton is al ruim 15 jaar hoofdsponsor van het commissarissen benchmarkonderzoek van Board in Balance. Grant Thornton is al jaren betrokken bij de onderzoeken van Board in Balance. Voor het stimuleren van good governance is dit onderzoek buitengewoon waardevol. Rondom de onderzoeksresultaten en actuele onderwerpen organiseren wij regelmatig bijeenkomsten. Zo is er in de loop der jaren een interessant netwerk ontstaan. De bijeenkomsten hebben een informeel en besloten karakter. We nodigen je harte uit om aan te sluiten. Wil je op de genodigdenlijst?
