Waarom heeft de klokkenluider altijd gelijk?

Intuïtief, en heel Nederlands, is het om het woordje ‘altijd’ uit deze vraag ter discussie te stellen. Vervolgens zal de discussie gaan of het wel zo’n goede vraag is, omdat klokkenluiders niet altijd gelijk hebben. Als laatste zal veelal de discussie gaan over wanneer iemand eigenlijk klokkenluider is, bezien vanuit bijvoorbeeld de definitie van de klokkenluiderswet.

De genoemde discussie is een typisch voorbeeld van een discussie die plaatsvindt als een klokkenluider, intern of extern, zich meldt. De ontvanger blijkt vaak de neiging te hebben niet erg ontvankelijk te zijn voor het bericht en tracht daarom vanuit zijn/haar eigen scepsis zo beperkt mogelijke proporties aan het bericht te geven. Dat zou de ontvanger niet moeten doen, want een klokkenluidermelding afdoen als een bagatel is een miskenning van de belangrijkste bron van ontdekking van misstanden. Maar wat dan wel?

Klokkenluiders hebben vanuit hun eigen perspectief altijd gelijk en alleen dat perspectief is essentieel. Als het mogelijk is de melder te spreken, vraag dan ook naar dat perspectief. De klokkenluider zal dan vertellen wat zijn achtergrond is, wat zijn normenkader is en waarom hij tot zijn melding is gekomen en wat hij verwacht van de ontvanger. Stel in dit eerste gesprek zoveel mogelijk open vragen en probeer te achterhalen wat hij heeft gezien of gehoord en wie daarbij betrokken waren en leg dat goed vast. Vraag ook waarom hij van mening is dat sprake is van een meldenswaardige misstand.

Klokkenluiders zijn in het algemeen gericht op het handelen of nalaten van (rechts)personen. Het is een valkuil om je vervolgens op die personen te richten. Op die manier ontstaat al snel tunnelvisie. Het moet gaan om de vraag: wat is er precies gebeurd? Dat is geen makkelijk vraag om te beantwoorden, omdat de klokkenluider de gebeurtenissen al als een misstand heeft geduid, bijvoorbeeld als pesterij, intimidatie of misbruik van bedrijfsmiddelen. Objectivering van feiten is daardoor vaak bijna ondoenlijk en vraagt expertise.

Zoals al is gesteld, blijken klokkenluiders een zeer belangrijke bron als het gaat om het naar buiten brengen van misstanden. Volgens recent onderzoek van de Association of Certified Fraud Examiners zijn ‘tips’ goed voor 39,1 procent van alle ontdekte misstanden binnen organisaties, terwijl de eerst volgende categorie, ontdekking door internal audit, slechts 16,5 procent aan het licht brengt.

En dan weet je wat volgens de klokkenluider er aan de hand is. Maar weet je het dan zelf ook? Nee, en daarom zorg je voor goed, betekenisvol onderzoek, dat tot doel heeft de feiten uit de melding te verifiëren en te valideren en te bezien welke personen een mogelijke rol spelen bij de gemelde kwestie, om vast stellen of de kwestie verder onderzoekbaar en onderzoekwaardig is. Dergelijk onderzoek dient ook om de klokkenluider te laten zien dat hij serieus wordt genomen, want niets is zo onvoorspelbaar als een klokkenluider die zich niet serieus genomen voelt. Neem het dan ook serieus en schakel altijd een deskundige in op het gebied van goed onderzoek.