Fraudebeheersing is een verantwoordelijkheid van de ondernemer, niet alleen van accountant

In de media wordt regelmatig kritisch geschreven over de rol van de externe accountant als het om fraude gaat. Is fraudebeheersing nou iets waar een ondernemer iets mee moet of is dat puur een onderwerp voor het accountantsberoep?

Fraude is een risico dat hoort bij het ondernemen. Naar schatting 1 op de 1.000 werknemers begaat ieder jaar een significante fraude (aangifte, ontslag op staande voet). Internationale studies van de Association of Certified Fraud Examiners (ACFE) geven al jaren aan dat vermoedelijk ongeveer vijf procent van de totale omzet van organisaties door onrechtmatig handelen aan organisaties wordt onttrokken ofwel als schade wordt ervaren, bijvoorbeeld door faillissementen ten gevolge van fraude. Dat dit risico niet zo groot wordt beleefd, komt doordat fraude zich toont als een legitiem fenomeen, want door middel van opzettelijk bedrog en verhulling. De meeste fraudes komen vermoedelijk niet uit.

Wettelijk gezien en volgens de accountantsregelgeving is het niet de externe accountant, maar de leiding van een organisatie die primair verantwoordelijk is voor het voorkomen en detecteren van fraude. De externe accountant controleert de jaarrekening die de directie heeft opgesteld, waarbij de accountant moet opletten dat die jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang omvat ten gevolge van fouten of fraude. Hiertoe moet de externe accountant een aantal verplichte werkzaamheden verrichten. Zo zal hij een risico-inventarisatie maken als basis voor zijn controlewerkzaamheden, waarin hij ook het frauderisico expliciet benoemt, en zal hij zich een oordeel vormen over de integriteit van de leiding van de organisatie. Dat doet hij mede om vast te stellen of de leiding van de organisatie eigenlijk wel zijn verantwoordelijkheid neemt.

Het is goed om op te merken dat naast de externe accountant, die gespecialiseerd is in jaarrekeningcontrole, ook de forensisch accountant een rol speelt bij fraudebeheersing. Zowel bij specifieke fraudeaspecten van de jaarrekeningcontrole als in het geval van incidenten en advies. De forensisch accountant is gespecialiseerd in frauderisicomanagement, en werkt daartoe samen met externe accountants, gedragswetenschappers, bedrijfsethici en data analisten.

Accountant kan het niet alleen

Uit de praktijk blijkt dat de externe accountant nauwelijks bij machte is fraude te ontdekken. Van de ontdekte fraudes is volgens het onderzoek van de ACFE die ontdekking voor minder dan vijf procent aan accountants toe te schrijven. En dat is niet zo gek als je weet dat fraude draait om bedrog en verhulling en de externe accountant maar beperkt aanwezig is in organisaties waar een fraude plaatsvindt of heeft plaatsgevonden. Het is daarom voor de accountant erg moeilijk om fraude te ontdekken. De organisatie zelf, de leiding en de medewerkers spelen een veel grotere rol in succesvolle beheersing. Dit geldt vooral wanneer de administratieve organisatie en maatregelen van interne beheersing, waaronder het klokkenluiden en het integriteitbewustzijn, goed zijn ingericht en worden onderhouden. Volgens de ACFE wordt meer dan vijftig procent van de fraudegevallen op die manier ontdekt.

Als leiding van de organisatie wordt het frauderisico vaak als lastig ervaren en al snel als 'beheerst' gekwalificeerd, want er is toch niets misgegaan, dus is er geen toch aanleiding daar kostbare tijd aan te besteden? Dat is jammer, want de leiding zou er al snel bij gebaat zijn wel een actieve rol in de fraudebeheersing te nemen en zelf meer de ontmoeting met de accountant op dit punt te verwelkomen. Wellicht is de externe accountant niet de grote ontdekker, maar, met hulp van gespecialiseerde collega's, wel een specialist als het om proactieve beheersing gaat.

Goed voorbeeld doet volgen

De leiding zou verantwoordelijkheid voor fraudebeheersing moeten omarmen, niet alleen omdat zij de verantwoordelijkheid heeft, maar ook omdat bijvoorbeeld 'tone from the top' een zeer grote factor van belang blijkt als het gaat om fraudebeheersing. Het aardige is bovendien dat goede fraudebeheersing kan leiden tot beter beheersing in het algemeen en dus wellicht tot minder noodzakelijke controleactiviteiten van de externe accountant. Bovendien wordt het werkplezier bevorderd dankzij een gevoel van zekerheid en veiligheid in de organisatie. Het levert daarom al snel baat op.